Το επώνυμο των τέκνων

Το επώνυμο των τέκνων κατονομάζει την αρχή της ισονομίας 10/4/2008

Το επώνυμο αποτελεί ίσως το βασικότερο στοιχείο εξατομίκευσης του ανθρώπου, καθώς πέρα από το πραγματικό γεγονός ότι αποτελεί το ένα από τα δύο συνθετικά του ονόματος του, δηλώνει δια της διακριτικής του δύναμης και τους δεσμούς καταγωγής, και δη αίματος, αυτού με τους γεννήτορες του. Αυτόν ακριβώς τον δεσμό προασπίζουν και οι διατάξεις του νόμου που αφορούν τον προσδιορισμό του επωνύμου του τέκνου, είτε αυτό προκύψει από νόμιμο γάμο, είτε έρθει στο φως χωρίς γάμο των γονέων του.
Σύμφωνα με το άρθρο 1505 του Αστικού Κώδικα, οι γονείς έχουν την υποχρέωση να προσδιορίσουν το επώνυμο των τέκνων τους με κοινή αμετάκλητη δήλωσή τους που γίνεται πριν από τον γάμο τους, είτε σε συμβολαιογράφο είτε στο λειτουργό ενώπιον του οποίου θα τελεσθεί ο γάμος. Η δήλωση αυτή των μελλονύμφων αποτελεί συνδικαιοπραξία, δεδομένου ότι παράγεται έννομο αποτέλεσμα με βάση την ιδιωτική βούλησή τους, και αναλύεται σε δύο παράλληλες και αυτοτελείς δηλώσεις βούλησης που κατευθύνονται από κοινού στην παραγωγή του ίδιου έννομου αποτελέσματος, δηλαδή του επωνύμου των τέκνων τους.
Ο λειτουργός που θα τελέσει το γάμο οφείλει να ζητήσει τη σχετική δήλωση. Οι διατάξεις του άρθρου 1505 ΑΚ είναι αναγκαστικού δικαίου, έχουν δηλαδή υποχρεωτικό χαρακτήρα και κάθε συμφωνία των συζύγων με την οποία προκρίνεται άλλη λύση (πχ επώνυμο διαφορετικό από τα επώνυμα τους) καθίσταται αυτοδικαίως άκυρη.
Το οριζόμενο επώνυμο πρέπει να είναι κοινό για όλα τα τέκνα και μπορεί να συνίσταται είτε στο επώνυμο του ενός από τους γονείς είτε σε συνδυασμό των επωνύμων τους, σε καμία όμως περίπτωση δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερα από δύο επώνυμα (άρθρο 1505 παρ. 2ΑΚ).
Σε περίπτωση ωστόσο που οι γονείς παραλείψουν να δηλώσουν το επώνυμο των τέκνων τους, σύμφωνα με τα ανωτέρω, τα τέκνα αποκτούν για επώνυμο του πατέρα τους. Η διάταξη αυτή αποτελεί προφανές κατάλοιπο του προισχύσαντος δικαίου, στα πλαίσια του οποίου τα τέκνα έπαιρναν πάντα το επώνυμο του πατέρα τους, ρύθμιση η οποία υποχώρησε αναπόφευκτα δεδομένου ότι αντίκειτο εμφανώς στην αρχή της ισότητας και της ισονομίας των δύο φύλλων, όπως αυτή κατοχυρώνεται στα άρθρα 2 παρ. 2 και 116 παρ. 1 του Συντάγματος.
Εξάλλου, σε σχέση με το τέκνο που γεννήθηκε χωρίς γάμο των γονέων του, το άρθρο 1506 ΑΚ ορίζει ότι αυτό αποκτά το επώνυμο της μητέρας του, ο δε σύζυγος της μητέρας μπορεί να δώσει μεταγενέστερα στο τέκνο, με συμβολαιογραφικό έγγραφο, το επώνυμό του στη θέση του έως τότε επωνύμου του τέκνου ή επιπρόσθετα, αν συναινέσουν σ' αυτό, κατά τον ίδιο τύπο, η μητέρα και το τέκνο.
Σε περίπτωση επιγενόμενου γάμου των γονέων του τέκνου, κι εφόσον αυτό είναι ανήλικο, εφαρμόζονται αναλογικά ως προς το επώνυμο του, οι διατάξεις του άρθρου 1505 ΑΚ. Οι διατάξεις αυτές του Αστικού Κώδικα κατισχύουν ως ειδικές των γενικών για την πρόσληψη και αλλαγή επωνύμου διατάξεων του ν.δ. 2573/1953 και της κατ’ εξουσιοδότηση του απόφασης (ΥΑ) 788/18.12. 1984 του Υφυπουργού Εσωτερικών (ΦΕΚ Β’ 14/14.01.1985), οι οποίες άλλωστε, αν και προνοούν για την πρόσληψη πατρώνυμου από τα τέκνα που γεννήθηκαν χωρίς γάμο των γονέων τους, ουδέν αναφέρουν για την αλλαγή του επωνύμου τους, καταλείποντας εκ των πραγμάτων τη ρύθμιση των περιπτώσεων αυτών στις ειδικές διατάξεις του Αστικού Κώδικα, όπου μάλιστα γίνεται και ρητή αναφορά, με παράλληλο αποκλεισμό της προβλεπόμενης διοικητικής διαδικασίας.
Αν τη γέννηση του τέκνου επακολουθήσει η, εκούσια ή δικαστική, αναγνώριση του, τότε το ίδιο το τέκνο αν είναι ενήλικο, άλλως οι γονείς του ή και ένας από αυτούς ή ο επίτροπός του δικαιούνται, μέσα σε προθεσμία ενός έτους από την ολοκλήρωση της αναγνώρισης, να προσθέσουν, με δήλωση στο ληξίαρχο, το πατρικό επώνυμο στο επώνυμο του τέκνου. Σε περίπτωση που στη δήλωση προβούν από κοινού και οι δύο γονείς, μπορούν να προσδιορίσουν το νέο επώνυμο του τέκνου σύμφωνα με την προαναφερόμενη διάταξη του άρθρου 1505 παρ. 2 ΑΚ.
Ενδιαφέρον εξάλλου παρουσιάζουν και οι διατάξεις του σχεδίου νόμου για το σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης που αφορούν το προκείμενο θέμα. Το άρθρο 9 προβλέπει, ότι το τέκνο που γεννήθηκε κατά τη διάρκεια συμφώνου ελεύθερης συμβίωσης φέρει το επώνυμο που επέλεξαν οι γονείς του με κοινή και αμετάκλητη δήλωση που περιέχεται στη συμβολαιογραφική συμφωνία τους για τη σύναψη του συμφώνου. Το επώνυμο που επιλέγεται είναι κοινό για όλα τα τέκνα και είναι υποχρεωτικά το επώνυμο του ενός από τους γονείς ή συνδυασμός των επωνύμων τους, σε καμιά όμως περίπτωση δεν μπορεί να περιλαμβάνει περισσότερα από δύο επώνυμα.
Ωστόσο, ο φιλελεύθερος χαρακτήρας που ενέχουν από τη φύση τους οι ρυθμίσεις που περιλαμβάνει το νομοσχέδιο γίνεται ιδιαίτερα έκδηλος στη διάταξη που αφορά την περίπτωση παράλειψης της δήλωσης των γονέων, καθώς τότε το τέκνο ορίζεται ότι θα έχει σύνθετο επώνυμο, αποτελούμενο από το επώνυμο και των δύο γονέων του, και όχι αυτό του πατέρα του, όπως προβλέπει το άρθρο 1505 παρ. 3 ΑΚ. Αν το επώνυμο του ενός ή και των δύο γονέων είναι σύνθετο, το επώνυμο του τέκνου θα σχηματισθεί με το πρώτο από τα δύο αυτά επώνυμα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, το πλέγμα των διατάξεων που διέπουν το επώνυμο των τέκνων πραγματοποιεί μια διακριτή αλλαγή πλεύσης που «κατονομάζει» την αρχή της ισονομίας μεταξύ των δύο φύλλων.