Νεοφιλελευθερισμός

Νεοφιλελευθερισμός

Ο νεοφιλελευθερισμός ήταν μια οικονομική φιλοσοφική θεωρία που εμφανίστηκε το 1938 μεταξύ Ευρωπαίων φιλελεύθερων οικονομολόγων που προσπαθούσαν να προτείνουν έναν "Τρίτο Δρόμο" ή "Μέση Οδό" μεταξύ του κλασικού φιλελευθερισμού και του κολλεκτιβιστικού κεντρικού σχεδιασμού, κατά την οποία "προείχε η ελεύθερη λειτουργία του μηχανισμού τιμών της ανοικτής αγοράς, η ελεύθερη επιχειρηματικότητα, ο ελεύθερος ανταγωνισμός, και ένα ισχυρό και άτεγκτο "Κράτος Δικαίου". Χαρακτηριστικό είναι πως ο Μισέλ Φουκώ χρησιμοποίησε το 1978 και 1979 τον όρο "νεοφιλελευθερισμός" στις διαλέξεις του για τη "Βιοπολιτική" ως έναν ενδιάμεσο δρόμο μεταξύ καπιταλισμού και σοσιαλισμού, ακριβώς με την έννοια που χρησιμοποιήθηκε το 1938 στο συνέδριο "Colloque Walter Lippmann" των Παρισίων.

Τα κίνητρα των νεοφιλελευθέρων κατά τις δεκαετίες του 1930 και 1940 ήταν η επιθυμία να αποφύγουν τις αποτυχίες των πολιτικών που οδήγησαν στην κρίση του 1929, οι οποίες αποδίδονταν σε ανεξέλεγκτο καπιταλισμό, ενώ ταυτόχρονα να αποφύγουν τον απάνθρωπο Εθνικοσοσιαλισμό. Στις δεκαετίες του 1940 και 1950, η νεοφιλελεύθερη θεωρία διέφερε αρκετά από τη laissez-faire προσέγγιση του κλασικού φιλελευθερισμού και αντιπρότεινε μία οικονομία της αγοράς που θα ελεγχόταν από τους κανόνες ενός ισχυρού κράτους δικαίου, ένα μοντέλο που τελικά ονομάστηκε Κοινωνική Οικονομία της Αγοράς και αργότερα εφαρμόστηκε με επιτυχία στη Σκανδιναβία και τη Γερμανία. Είναι χαρακτηριστικό πως ο υπέρμαχος των laizzez-faire οικονομικών της ελεύθερης αγοράς, Λούντβιχ φον Μίζες, κατέκρινε σφόδρα τη "νεοφιλελεύθερη" αντίληψη εκείνων των καιρών, που απαιτούσε μία ισχυρή κρατική παρέμβαση για να "μπαίνει τάξη στον ανταγωνισμό". Έως και τα τέλη της δεκαετίας του 1970, αυτό που οι Ευρωπαίοι αντιλαμβάνονταν ως "νεοφιλελευθερισμό" ήταν πολύ διαφορετικό από σήμερα, όπως για παράδειγμα ο Γάλλος Μισέλ Φουκώ, που το 1978 έγραφε: "ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι Άνταμ Σμιθ, ο νεοφιλελευθερισμός δεν είναι κοινωνία της αγοράς", και εξηγεί: ""Ο νεο-φιλελευθερισμός δεν πρέπει να συγχέεται με το laissez-faire, αλλά με την ανάγκη για συνεχή [κρατική] εποπτεία, δραστηριότητα, και ρύθμιση".

Ο όρος "νεοφιλελευθερισμός" περιέπεσε σε αχρηστία στη δεκαετία του 1960 και επανήλθε τη δεκαετία του 1980 με πολύ διαφορετική εννοιολογική σημασία. Η αλλαγή αυτή ξεκίνησε από τη Λατινική Αμερική, στο πλαίσιο ψυχροπολεμικών συγκρούσεων, και συγκεκριμένα από την άνοδο στην εξουσία του απολυταρχικού καθεστώτος Πινοσέτ στη Χιλή το 1973. Το προηγούμενο καθεστώς της Χιλής είχε αποστείλει στις ΗΠΑ, και κυρίως στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, ομάδα Χιλιανών οικονομολόγων που ανεκλήθησαν από το νέο καθεστώς κι έγιναν γνωστοί με το προσωνύμιο "Chicago Boys" (Παιδιά του Σικάγο). Οι οικονομολόγοι αυτοί εφάρμοσαν μια οικονομική μεταρρύθμιση σε αμερικανικά πρότυπα, ενώ το καθεστώς κατέβαλε βίαια κάθε αντίδραση, πράγμα το οποίο δημιούργησε σύγχυση για την ορθότητα ή μη των επιλογών τους και δημιούργησε πρόσφορο έδαφος για τη σοβιετική προπαγάνδα. Η χρήση του όρου "νεοφιλελευθερισμός" για να περιγράψει το καθεστώς Pinochet ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980. Η εννοιολογική αυτή αλλαγή διαχύθηκε σύντομα στον αγγλόφωνο κόσμο, συνδεόμενη άμεσα με τον οικονομολόγο Μίλτον Φρίντμαν και τη Σχολή του Σικάγου, δημιουργώντας έτσι μία σύγχυση που συνεχίζεται έκτοτε σ' όλον τον κόσμο σχετικά με τον όρο "νεοφιλελευθερισμός". Ισπανόφωνοι συγγραφείς από τη Νότια Αμερική, όπως η Ελίζαμπεθ Μαρτίνες, έχουν χρησιμοποιήσει τον όρο "νεοφιλελευθερισμός" για να περιγράψουν την εξάπλωση της παγκοσμιοποίησης γενικά, επεκτείνοντας τη σύγχυση.

Ο "νεοφιλελευθερισμός" που αποδίδεται στη Σχολή του Σικάγου θα πρέπει να λέγεται σωστά "Μονεταρισμός", για τη θεωρία του οποίου ο Φρίντμαν κέρδισε το βραβείο Νόμπελ Οικονομικών το 1976, οπότε και κέρδισε τη θέση βασικού οικονομικού συμβούλου του προέδρου Ρόναλντ Ρίγκαν. Ο μονεταρισμός εφαρμόστηκε στις ΗΠΑ μετά την πτώση της προεδρίας του Κάρτερ και την ανάληψη της διοίκησης της Ομοσπονδιακής Τράπεζας Αποθεμάτων από τον Πολ Βόλκερ, καθώς επίσης και από τη Θάτσερ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Αν και ο μονεταρισμός είχε μακροπρόθεσμα θετικά αποτελέσματα, προκάλεσε βραχυπρόθεσμα ανατρεπτικά αποτελέσματα στην αγορά εργασίας, τα οποία και οδήγησαν σε κοινωνικές αναταραχές και έντονες αντιπαραθέσεις. Εν τέλει, οι ίδιες αυτές πολιτικές της Θάτσερ υιοθετήθηκαν και από το Εργατικό Κόμμα κατά την πρωθυπουργία του Τόνι Μπλερ, ενώ οι βασικές οικονομικές πολιτικές του Ρίγκαν συνέχισαν να εφαρμόζονται και από τους διαδόχους του, ανεξαρτήτως κομματικής προέλευσης. Σήμερα ο μονεταρισμός αποτελεί θεμελιώδες σκέλος των σύγχρονων οικονομικών θεωριών που εφαρμόζονται από τις αναπτυγμένες χώρες, ενώ ονομάζεται και με τον όρο νεοκλασικά οικονομικά.

Ένα άλλο κίνημα που συσχετίστηκε με τον όρο "νεοφιλελευθερισμός" ήταν εκείνο της Αμερικανικής Αριστεράς του 1981, το οποίο οργανώθηκε γύρω από δύο περιοδικά: το "New Republic" και το "Washington Monthly". Ο "πατέρας" αυτού του κινήματος ήταν ο δημοσιογράφος Τσαρλς Πίτερς, ο οποίος δημοσίευσε το 1983 το "Νεοφιλελεύθερο Μανιφέστο". Δύο εξέχοντες εκπρόσωποι του κινήματος των "νεοφιλελευθέρων" του Δημοκρατικού Κόμματος ήταν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Μπιλ Κλίντον και ο πρώην αντιπρόεδρος Αλ Γκορ.
Κατά τον 21ο αιώνα, αυτό που έχει απολήξει να ονομάζεται "νεοφιλελευθερισμός", δεν πρέπει να συγχέεται εννοιολογικά με τον φιλελευθερισμό. Αφενός, ο φιλελευθερισμός, με απαρχή τον 16ο αιώνα, ήταν προσπάθεια υπέρβασης των θρησκευτικών πολέμων που ταλάνισαν την ευρωπαϊκή ήπειρο, ενώ ιδεολογικά αντιτάχθηκε στη μοναρχία προτάσσοντας το αίτημα για δημοκρατία και ελευθερία του ατόμου, δηλαδή εξέφρασε την Αριστερά κατά τη Γαλλική Επανάσταση, και ήταν η ιδεολογία της νεογέννητης αστικής τάξης του 18ου αιώνα. Αφετέρου, αφού ο νεοφιλελευθερισμός είναι μια τάση που έχει εμφανιστεί εδώ και πολλές δεκαετίες, μπορούμε να πούμε ότι πρόκειται για μια έννοια που δεν είναι ιδιαίτερα «νέα», ενώ με τον τρόπο που αποδίδεται πλέον δεν είναι ούτε και ιδιαίτερα «φιλελεύθερη». Όσον αφορά στην οικονομική θεωρία (και όχι την οικονομική πολιτική) οι όροι μονεταρισμός και νεοκλασικά οικονομικά είναι μάλλον ακριβέστεροι για να αποδώσουν αυτό που συνήθως, και λανθασμένα, αποδίδεται ως "νεοφιλελευθερισμός".

Νεοφιλελευθερισμός: μια ιστορική αναδρομήΠρόσφατα κυκλοφόρησε το σπουδαίο (και εξαιρετικά χρήσιμο) βιβλίο του Ιγνάσιο Ραμονέ, Το απόλυτο Κράχ, η κρίση του αιώνα και η ανασυγκρότηση του μέλλοντος, εκδόσεις του εικοστού πρώτου. Το βιβλίο είναι γραμμένο με έναν τρόπο που εκτιμώ πάρα πολύ. Ενώ το θέμα είναι κάπως εξειδικευμένο, αφορά την παγκόσμια οικονομία
και τις προοπτικές της, εντούτοις είναι απλά (αλλά όχι απλοϊκά) γραμμένο, κατανοητό και από όσους δεν κατέχουν γνώσεις οικονομίας, ενώ είναι περιεκτικό, μόλις 151 σελίδες κειμένου. Στο βιβλίο γίνεται περιοδολόγηση του νεοφιλελεύθερου σταδίου του σύγχρονου καπιταλισμού. Μας δίνεται, λοιπόν, μια καλή www.24grammata.com
ευκαιρία να θυμηθούμε την πορεία του καπιταλισμού τα τελευταία τριάντα χρόνια μέχρι και τη σημερινή παγκόσμια οικονομική κρίση. Όλες οι πληροφορίες και τα στοιχεία που θα αναφερθούν από δω και στο εξής προέρχονται από το βιβλίο του Ραμονέ.