Τι συνέβη τον Δεκέμβρη του 2008

7 χρόνια μετά τον Δεκέμβρη του Αλέξη

Λίγες ημέρες πριν από την εφετινή επέτειο της δολοφονίας του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, το ΒΗΜΑgazino επιστρέφει στον Δεκέμβρη του 2008 και αναρωτιέται: Τι συνέβη τελικά;
      
Τι συνέβη τον Δεκέμβρη του 2008; Ενα παιδί 15 ετών δολοφονήθηκε από ειδικό φρουρό, κάποιοι φίλοι και συνομήλικοί του ριζοσπαστικοποιήθηκαν, το χάος μαζί με πολλές θεωρίες συνωμοσίας απλώθηκαν στην Αθήνα για ημέρες, καταστήματα αναγκάστηκαν να εγκαταστήσουν σιδεριές στις βιτρίνες τους και ένα χριστουγεννιάτικο δέντρο «απολάμβανε» προστασία από άνδρες των ΜΑΤ. Ομως γιατί συνέβησαν όλα αυτά; Πέρα από το προφανές γεγονός, τα αίτια της έκρηξης του Δεκέμβρη του 2008 παραμένουν θολά. Ακόμη και σήμερα, σχεδόν επτά χρόνια μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, σε μια Ελλάδα κατά ένα τέταρτο του ΑΕΠ φτωχότερη και διαφορετική, ουδείς διαθέτει μια ακλόνητη απάντηση. Ειδικά εφέτος, που, όπως κάθε χρονιά, «αναμένονται επεισόδια», με την προειδοποίηση του Νίκου Ρωμανού για έναν «μαύρο Δεκέμβρη» να είναι ακόμη νωπή. Ωστόσο, πάντοτε έχει νόημα να δει κάποιος τα γεγονότα των ημερών εκείνων που συγκλόνισαν την Ελλάδα με μια πιο ώριμη ματιά.

Ηδη από τις 11 το βράδυ του Σαββάτου 6 Δεκεμβρίου 2008, και ενώ μέχρι εκείνη τη στιγμή την επικαιρότητα απασχολούσαν τα σκάνδαλα της τότε κυβέρνησης και η παγκόσμια οικονομική κρίση που είχε πυροδοτήσει η κατάρρευση της Lehman Brothers στη Γουόλ Στριτ, περί τα χίλια άτομα είχαν συγκεντρωθεί στα Εξάρχεια. Το κέντρο της Αθήνας είχε πλημμυρίσει η γνώριμη στο μέλλον μυρωδιά των δακρυγόνων και η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει. Μέχρι τον καυτό Δεκέμβρη του, το 2008 ήταν μια ήσυχη χρονιά. Σύμφωνα με το αρχείο της Αστυνομίας, το 2008 εξελισσόταν πιο ήρεμο από το 2007, οπότε είχαν καταγραφεί μόλις 64 κινητοποιήσεις του αντιεξουσιαστικού χώρου, έναντι 290 το 2006. Ωστόσο, δύο ώρες νωρίτερα, κοντά στις 9 το βράδυ του Σαββάτου, μια εν ψυχρώ δολοφονία θα άλλαζε την εικόνα. Οι δύο ειδικοί φρουροί που επέβαιναν σε περιπολικό του Αστυνομικού Τμήματος Εξαρχείων και βρίσκονταν σε περιπολία διαπληκτίστηκαν με δύο νεαρούς, τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο και τον Νίκο Ρωμανό, στην οδό Τζαβέλλα στα Εξάρχεια, και ένας εξ αυτών, ο Επαμεινώνδας Κορκονέας, πυροβόλησε τον Γρηγορόπουλο.


Το χάος απλώνεται

Ο θάνατος του Γρηγορόπουλου εξακριβώθηκε στον «Ευαγγελισμό» περίπου μισή ώρα αργότερα, ενώ αμέσως ενημερώθηκε για το συμβάν ο τότε «υπερυπουργός» Εσωτερικών της κυβέρνησης Καραμανλή με αρμοδιότητα τη δημόσια τάξη, και σημερινός Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος, ο οποίος υπέβαλε την παραίτησή του από κοινού με τον υφυπουργό Παναγιώτη Χηνοφώτη στον Πρωθυπουργό. Οι παραιτήσεις δεν έγιναν δεκτές. Στο μεταξύ, έως τη 1 τα ξημερώματα της Κυριακής, το χάος είχε απλωθεί τόσο προς την οδό Πατησίων όσο και προς την οδό Ακαδημίας, ενώ σημειώθηκαν τα πρώτα επεισόδια και σε πόλεις εκτός Αθήνας, στη Θεσσαλονίκη, στην Πάτρα, στην Καβάλα, στην Κοζάνη, στη Λάρισα, στον Βόλο, στη Ρόδο, στο Ηράκλειο, στο Ρέθυμνο, στην Κόρινθο. Μικρότερης έντασης επεισόδια σημειώθηκαν στη Δράμα, στη Φλώρινα, στα Ιωάννινα, στα Τρίκαλα, στην Κέρκυρα, στην Καρδίτσα, στο Αγρίνιο, στο Αργοστόλι, στη Χίο και στα Χανιά.

Στις 20 Δεκεμβρίου του 2008, διαδηλωτές κρέμασαν στο χριστουγεννιάτικο δέντρο του Συντάγματος σακούλες με σκουπίδια. Πηγή: Katerina Mavrona/EPA


Εκτοτε, και για περίπου δέκα ημέρες, επεισόδια μεγάλης έκτασης σημειώνονταν καθημερινά, ενώ έγινε απόπειρα ακόμη και να καταληφθεί η ελληνική πρεσβεία στο Παρίσι. Το βράδυ της Δευτέρας ένα φορτηγό άρπαξε φωτιά έξω από την Εθνική Βιβλιοθήκη, με τις φλόγες να απειλούν το ιστορικό κτίριο. Την ίδια στιγμή, άτομα είχαν εισβάλει στο υπόγειο του Πανεπιστημίου Αθηνών και αντλούσαν πετρέλαιο από τις δεξαμενές του.

Η δολοφονία του 15χρονου ξεσήκωσε ένα κύμα οργής που περιελάμβανε τόσο εκφράσεις αλληλεγγύης προς το ανήλικο θύμα της αστυνομικής βίας όσο και εκτεταμένες καταστροφές δημόσιας και ιδιωτικής περιουσίας. Ενώ πλήθος κόσμου συγκεντρώθηκε στο νεκροταφείο του Παλαιού Φαλήρου προκειμένου να αποχαιρετήσει τον δολοφονημένο μαθητή σε μια συναισθηματικά φορτισμένη τελετή, τρεις χώρες, οι ΗΠΑ, η Βρετανία και η Αυστραλία, εξέδιδαν ταξιδιωτικές οδηγίες προς τους πολίτες τους που σκόπευαν να επισκεφθούν την Ελλάδα. Επρόκειτο για ένα μαζικό ξέσπασμα, με τα ελατήρια αλλά και τα αποτελέσματά του να αποτελούν αίνιγμα.


Σκοτεινή εικόνα

«Τα χέρια κάτω. Θα κρατήσουμε αμυντική στάση, ώσπου να εκτονωθεί η κρίση»: Κάπως έτσι άνθρωποι που είναι σε θέση να γνωρίζουν συνοψίζουν τις εντολές που είχε η Αστυνομία κατά τις πρώτες ημέρες. Ωστόσο, στο εσωτερικό τις κυβέρνησης, δεν έλειψαν οι εισηγήσεις για παρέμβαση του στρατού ή πιο σκληρή στάση. Ο τότε Πρωθυπουργός και ο υπουργός Εσωτερικών δεν αποδέχθηκαν τις προτάσεις αυτές, παρόλο που η εικόνα ήταν ολοένα επιδεινούμενη.
Εως τις 14 Δεκέμβρη, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, είχαν σημειωθεί ζημιές σε 453 επιχειρήσεις που απασχολούσαν συνολικά 2.500 εργαζομένους. Ανάμεσά τους ήταν 16 τράπεζες, δύο σουπερμάρκετ, 40 μεγάλα καταστήματα, 374 μεσαία ή μικρά και τρία θέατρα. Από αυτές τις επιχειρήσεις, οι 37 υπέστησαν ολοσχερή καταστροφή - ανάμεσά τους τα καταστήματα Sprider, Ysatis, Intersport, Glou και Benetton στην οδό Ερμού και το κατάστημα Πλαίσιο στην οδό Στουρνάρη. Η απώλεια τζίρου που σημειώθηκε στα καταστήματα του κέντρου της Αθήνας ήταν της τάξης των 50 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ οι καταναλωτές στράφηκαν για τις αγορές της εορταστικής περιόδου στα μεγάλα εμπορικά κέντρα των προαστίων, μακριά από την εικόνα πολιορκίας. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο που στήθηκε από τον τότε δήμαρχο της Αθήνας, Νικήτα Κακλαμάνη, στο Σύνταγμα, φυλασσόταν από αστυνομικούς των ΜΑΤ, χωρίς όμως να γλιτώσει. Η εν ψυχρώ δολοφονία του νεαρού είχε πυροδοτήσει ένα δικαιολογημένο κύμα οργής, που ωστόσο ούτε στρεφόταν κατά των υπευθύνων ούτε κατέληξε ποτέ σε ένα συγκεκριμένο, καθολικό αίτημα προς την εξουσία.


Κουκουλοφόροι και χρυσαυγίτες

Ηταν η ίδια εποχή που συναντούμε στον Τύπο την έκφραση «αγανακτισμένοι πολίτες», ίσως για πρώτη φορά. Στη σελίδα 12 του «Βήματος της Κυριακής» της 14ης Δεκέμβρη μπορούσε να διαβάσει κάποιος ένα άρθρο με τίτλο που έμοιαζε να έρχεται από το μέλλον: «Κουκουλοφόροι, χρυσαυγίτες και αγανακτισμένοι πολίτες». Η έκφραση, πολύ πριν από τις συγκεντρώσεις στις πλατείες, χρησιμοποιήθηκε προκειμένου να περιγράψει τους πολίτες που βλέπουν τις περιουσίες τους να καίγονται ή να χάνουν την αξία τους εξαιτίας των εκτεταμένων επεισοδίων. Και οι χρυσαυγίτες τι έκαναν; Λίγο καιρό πριν αναδειχθεί τρίτη εκλογική δύναμη της χώρας και οδηγηθεί στο δικαστήριο ως εγκληματική οργάνωση κατηγορούμενη για τον θάνατο του Παύλου Φύσσα, η Χρυσή Αυγή ανέλαβε να κάνει αυτό που έκανε πάντοτε: να λειτουργήσει ως παρακράτος. Στην Πάτρα, ομάδες με τα διακριτικά της οργάνωσης εμφανίστηκαν στους δρόμους προκειμένου να υποκαταστήσουν την Αστυνομία και να απωθήσουν τους κουκουλοφόρους.

Τούρκοι φοιτητές διαδηλώνουν μπροστά στο ελληνικό προξενείο στην Κωνσταντινούπολη κρατώντας πλακάτ που απεικονίζουν τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο.

Οι κουκουλοφόροι έγιναν (για μία ακόμη φορά κατά τη Μεταπολίτευση) το διακύβευμα της περιόδου. Ποιοι είναι; Πόσοι είναι; Πώς οργανώνονται; Πώς χρηματοδοτούνται; Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας, υπολογίζεται ότι στα επεισόδια του Δεκέμβρη του 2008 συμμετείχαν συνολικά στην Ελλάδα περί τις 2.200 άτομα, από τα οποία 800 βρίσκονταν στην Αθήνα. Χαρακτηριστική είναι η αφήγηση της εποχής σχετικά με «το πούλμαν με τους κουκουλοφόρους». Σύμφωνα με αυτήν, κυκλοφορούσε ανά την ελληνική επικράτεια ένα πούλμαν γεμάτο κουκουλοφόρους και έκανε στάση σε διάφορες πόλεις, προκειμένου να συμμετάσχει στα επεισόδια, μετά το τέλος των οποίων έφευγε για τον επόμενο σταθμό. Tο «Magic bus με τους ταραξίες», σύμφωνα με τη φημολογία της περιόδου, πέρασε από την Καλαμάτα, τη Χαλκίδα, τις Σέρρες και τη Λαμία.

Καθώς δεν υπήρξαν μεγάλες αποκαλύψεις σχετικά με την ταυτότητα των κουκουλοφόρων, τις εξηγήσεις ανέλαβαν να δώσουν πολλές θεωρίες συνωμοσίας και μύθοι. Ηταν «πράκτορες της ανωμαλίας»; Ηταν «εισαγόμενη βία»; Ηταν «ομάδες αριστεριστών και αντιεξουσιαστών που έρχονταν από το εξωτερικό και ήταν οργανωμένοι σε δίκτυα ανά την Ευρώπη»; Είχαν αποστολή να ρίξουν την τότε κυβέρνηση; Ηταν απλώς νέοι με συσσωρευμένη οργή που βρήκε μια αφορμή να ξεσπάσει; Ηταν όλα τα παραπάνω; Δεν δόθηκε ποτέ απάντηση. Την ίδια περίοδο ακούστηκε η ιδιόρρυθμη άποψη του τότε υπουργού Δικαιοσύνης Σωτήρη Χατζηγάκη, ότι «έχει έρθει η ώρα να επανεξετάσουμε τη νομιμότητα και τη χρήση της κουκούλας από συγκεκριμένες ομάδες κατά τη διάρκεια διαδηλώσεων και συλλαλητηρίων».


Ο ρόλος του ΣΥΡΙΖΑ

Ωστόσο, την πραγματική πολιτική φωτιά της περιόδου την είχε ανάψει η τότε γενική γραμματέας του ΚΚΕ, Αλέκα Παπαρήγα, μιλώντας στο Κοινοβούλιο. Τότε είχε αναφέρει ότι «ο ΣΥΡΙΖΑ χαϊδεύει τα αφτιά των κουκουλοφόρων». Τότε, όπως και σήμερα, ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν το «κόμμα της ημέρας», όμως για εντελώς διαφορετικούς λόγους. Εχοντας αυξήσει τα ποσοστά του στο 5,04% στις εκλογές του 2007 και με τον Αλέξη Τσίπρα να έχει αναδειχθεί λίγους μήνες νωρίτερα, τον Φεβρουάριο του 2008, πρόεδρος του Συνασπισμού (υπό τον πρόεδρο του ΣΥΡΙΖΑ, Αλέκο Αλαβάνο), το κόμμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς κατέγραφε εκείνη την περίοδο εξαιρετικές δημοσκοπικές επιδόσεις για τα τότε δεδομένα του. Μάλιστα, τον Μάρτιο του 2008, το ποσοστό του αριστερού σχηματισμού εμφανιζόταν να αγγίζει το 15,5%, υπερτριπλάσιο από την αμέσως προηγούμενη εκλογική του απόδοση. Ωστόσο, η φθορά λόγω της σύνδεσης με τις ταραχές του Δεκέμβρη που γινόταν επίμονα από τα υπόλοιπα κόμματα, πλην ίσως του ΠαΣοΚ, το οποίο είχε στρέψει τα βέλη του προς την τότε κυβέρνηση και ζητούσε εκλογές, οδήγησαν σε μείωση των εκτιμήσεων της εκλογικής απόδοσης του ΣΥΡΙΖΑ. Για να «προσγειωθεί» τελικώς στο 4,13% στην αναμέτρηση του 2009. Ωστόσο, πολλοί εκτιμούν ότι ήταν αυτή η περίοδος κατά την οποία «χτίστηκαν» οι δεσμοί του Αλέξη Τσίπρα τόσο με τον Κώστα Καραμανλή όσο και με τον Προκόπη Παυλόπουλο, στο πλαίσιο της συνεργασίας τους για την αντιμετώπιση της αναταραχής.


Η άνοδος του Τwitter


Στιγμιότυπο από συγκέντρωση την Τρίτη 9 Δεκεμβρίου 2008, τρεις ημέρες μετά τη δολοφονία του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου. Πηγή: Lefteris Pitarakis/AP photo

Το ίδιο διάστημα συστήθηκε σε πολλούς έλληνες χρήστες του Διαδικτύου ένα νέο κοινωνικό δίκτυο, πολύ διαφορετικό από το Facebook, που ήταν ήδη σχετικά δημοφιλές. Επρόκειτο για το Τwitter, το οποίο καθ' όλη τη διάρκεια των αναταραχών μετέδιδε πληροφορίες χρηστών από κάθε «θερμό» σημείο της Αθήνας και της υπόλοιπης Ελλάδας. Παρακολουθώντας κάποιος το hashtag #griots μπορούσε να έχει μια διαρκώς ανανεούμενη εικόνα των επεισοδίων σε μηνύματα των 140 χαρακτήρων, με τρόπο που ήταν πρωτόγνωρος και πολύ διαφορετικός από εκείνον της τηλεόρασης, του ραδιοφώνου ή των υπόλοιπων διαδικτυακών μέσων. Οταν μια στοά καιγόταν, αυτό δημοσιευόταν εκεί, όταν κάπου υπήρχε ανάγκη διαδηλωτών για φάρμακα ή ιατρική βοήθεια εξαιτίας συμπλοκών με τους αστυνομικούς, αυτό γινόταν αμέσως γνωστό. Ηταν το ντεμπούτο ενός μέσου που επρόκειτο να αλλάξει, έστω λίγο, τον τρόπο με τον οποίο μπορεί κάποιος να ενημερωθεί για τα μεγάλα γεγονότα, την ώρα που αυτά συμβαίνουν.

Μπορεί σε όσα έγιναν κατά τη διάρκεια του Δεκέμβρη του 2008 να μην μπορεί κάποιος να εντοπίσει ένα αίτημα, διάφανα κίνητρα ή, έστω, τις προσδοκίες των διαδηλωτών για το μέλλον τους. Ωστόσο, μέσα στην αναταραχή της περιόδου μπορεί κάποιος να εντοπίσει θραύσματα εκείνων που ακολούθησαν: μια φοβερή οικονομική κρίση που κατέληξε κανονικότητα, η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ προς την κυβέρνηση, ο ερχομός της Χρυσής Αυγής στο προσκήνιο, το Διαδίκτυο, τα θέματα ασύλου και Παιδείας, η οργή και η προβοκάτσια, η «ακατανόητη» νέα γενιά, η νέα (έκτη γενιά τρομοκρατών, η αστυνομική βία, ο συνήγορος του Κορκονέα που κατά τη δίκη δήλωσε «όλα είναι δυστυχώς μια παρεξήγηση»... Δυστυχώς, τα διαθέσιμα αναλυτικά εργαλεία δεν στάθηκαν ικανά να αποκωδικοποιήσουν τίποτε από όσα βρίσκονταν εκεί και τελικώς ο χειμώνας του 2009 διήρκεσε πολύ περισσότερο, ίσως μέχρι σήμερα.

Ακόμη και αν κάποιος αποδέχεται οποιαδήποτε από τις θεωρίες συνωμοσίας που κυκλοφόρησαν και ακόμη κυκλοφορούν, εξακολουθεί να πλανάται ένα αναπάντητο ερώτημα. Το επισήμανε ο ιστορικός Αντώνης Λιάκος σε άρθρο του εκείνης της περιόδου («Νέες εποχές», 14.12.2008): «Γιατί δεν υπήρχε σεβασμός προς τη δημόσια και ιδιωτική περιουσία;». Και επιχείρησε να το απαντήσει: «Το ερώτημα ηχεί συντηρητικά, ίσως ως αφελής αμερικανικός ιδεαλισμός, αλλά η φράση-κλειδί είναι "ο σεβασμός δεν είναι χάρισμα, αλλά μια αμοιβαία υποχρέωση που μαθαίνεται". Το να επικαλείσαι τον σεβασμό από καθέδρας χωρίς να μάθεις να σέβεσαι έμπρακτα κοινούς κανόνες είναι υποκριτικό. (...) Τα παιδιά που πετροβολούσαν βιτρίνες, πετροβολούσαν και τους γονείς τους και τις συμπεριφορές τους. Δεν έκαναν κάτι διαφορετικό απ' ό,τι τους δίδαξαν: την έλλειψη σεβασμού». Καλή μας επέτειο.

* Δημοσιεύθηκε στο BHmagazino την Κυριακή 29 Νοεμβρίου 2015 www.tovima.gr