Ἀπελευθέρωση τῆς Ξάνθης – 4 Ὀκτωβρίου 1919

     Ἡ 9η  Ἡμιλαρχία Ἱππικοῦ, μετὰ τὴν ἀπελευθέρωση τῆς Ξάνθης Φωτο© Τ. Τεφρωνίδης

   Ἡ Ξάνθη, ἀπελευθερώθηκε ὀριστικὰ στὶς 4 Ὀκτωβρίου τοῦ 1919, ὅταν ὁ Ἑλληνικὸς στρατὸς εἰσῆλθε στὸ «τρίγωνο τῆς Ξάνθης» (τὴν Ξάνθη καὶ περιοχὲς τῆς σημερινῆς Ροδόπης μέχρι τὸν ποταμὸ Κομψάτο, κοντὰ στὸν Ἴασμο). Οἱ ἐπιχειρήσεις εἶχαν ξεκινήσει ἀπὸ τὸ βράδυ ἀλλὰ τὸ πρωὶ τῆς 4ης Ὀκτωβρίου τὰ Ἑλληνικὰ στρατεύματα μπῆκαν στὴν Ξάνθη. Ταυτόχρονα ἐπέστρεψαν στὴν Ξάνθη ὅσοι εἶχαν ἐγκαταλείψει τὴν περιοχὴ καὶ ἀφοπλίστηκε ὁ βουλγαρικὸς στρατός.

   Ἡ πρώτη ἀπελευθέρωση ἔγινε στὶς 13 Ἰουλίου 1913, ὅταν ἡ 8η Μεραρχία καὶ τὰ ἀγήματα τοῦ ἑλληνικοῦ στόλου, ἀπελευθέρωσαν τὶς περιοχὲς τῆς Ξάνθης, Ἀλεξανδρουπόλεως καὶ Πόρτο Λάγο. Ὅμως, ἡ πρώτη ἐλεύθερη περίοδός τῆς Ξάνθης ἀποδείχτηκε ἰδιαιτέρως μικρὴ καθῶς κράτησε μόνο 15 ἡμέρες, διότι ἡ Συνθήκη τοῦ Βουκουρεστίου* παραχώρησε τὴν περιοχή στὴ βουλγαρία. Ἡ δεύτερη αὐτή κατοχὴ, ὑπῆρξε ἰδιαίτερα ἐπώδυνη καὶ οἱ μαρτυρίες ἀναφέρουν γιὰ σκληροὺς διωγμοὺς καὶ ἀρπαγὲς τῶν περιουσιῶν τοῦ Ἑλληνικοῦ πληθυσμού. Οἱ βούλγαροι, ἀκολουθῶντας τὴν πολιτικὴν τῆς ἐξοντώσεως τῶν ἀλλογενῶν στοιχείων βιαιοπράγησαν καὶ κατὰ τῶν Ἑλλήνων τῆς Ξάνθης. Ἔκθεση τοῦ μητροπολίτου Ξάνθης κ. Ἀνθίμου, ἀποστελεῖσα τῇ 10η Μαρτίου 1913 στὸν Οἰκουμενικὸ Πατριάρχη, καταγγέλλει ὅτι οἱ «Βούλγαροι, οὐδόλως ἐξέκλιναν τῆς πρώτης αὐτῶν ἐξοντωτικῆς πολιτικῆς», καὶ «ὁ σκοπὸς αὐτῶν εἶς ὁ ἐκβουλγαρισμὸς τῶν καταληφθέντων μερῶν». Στὶς ἐκκλησίες τοποθετήθηκαν καὶ βούλγαροι ψάλτες, ἀκόμη καὶ σὲ χωριὰ ὅπου δὲν ὑπῆρχε οὔτε ἕνας βούλγαρος κάτοικος.

   Κατὰ τὴ διάρκεια τῆς παραμονῆς τους στὴν Ξάνθη ἀλλὰ καὶ σὲ ὁλόκληρη τὴ Θράκη, οἱ βούλγαροι προσπάθησαν μὲ κάθε τρόπο νὰ ἀλλάξουν τὴν συνείδηση τῶν Χριστιανῶν καὶ Μουσουλμάνων κατοίκων. Σφαγές, πυρπολήσεις, ἀρπαγές, ἀτιμώσεις καὶ ἐκβιασμοί, βρίσκονταν στὴν ἡμερήσια διάταξη τῶν κατοίκων τῆς Θράκης.

  Μετὰ τὴν ἑλληνικὴ νίκη τὸν Ὀκτώβριο τοῦ 1918, δημιουργήθηκε τὸ  διασυμμαχικὸ κράτος, ποὺ βρισκόταν ὑπὸ γαλλικὴ διοίκηση καὶ μὲ ὑποστήριξη ἑλληνικῆς μεραρχίας ποὺ ἐγγυόταν τὴν ἀσφάλεια τοῦ πληθυσμοῦ. Τελικῶς τὸ πρωὶ τῆς 4ης Ὀκτωβρίου τοῦ 1919 καὶ περὶ τὴν 11:00 ὥρα, ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς μὲ τὸ 1ο  Τάγμα τοῦ ἡρωικοῦ 25ου Συντάγματος (Συνταγματάρχης Μεσσήνης Δημήτριος) καὶ ἡ 9η  Ἡμιλαρχία Ἱππικοῦ, εἰσῆλθαν στὴν πόλη τῆς Ξάνθης. Μὲ διαταγὴ τοῦ Στρατηγοῦ Λεοναρδόπουλου,  ἐπικεφαλὴς τῶν στρατιωτικῶν τμημάτων κατὰ τὴν εἴσοδο στὴν Ξάνθη, ἦταν ὁ ξανθιώτης Ἀνθυπολοχαγός Μηχανικοῦ  Γαβριήλ Λαδᾶς, μετέπειτα Δήμαρχος τῆς πόλεως.

*Στὶς 28 Ὀκτωβρίου ὑπογράφτηκε ὀριστικὰ στὸ Βουκουρέστι τὸ κείμενο τῆς συνθήκης εἰρήνης ἀνάμεσα στὴ Βουλγαρία, ἀπὸ τὴ μία πλευρά, καὶ τὴ Ρουμανία, τὴν Ἑλλάδα, τὸ Μαυροβούνιο καὶ τὴν Σερβία, ἀπὸ τὴν ἄλλη, μὲ τὴν ὁποία τερματιζόταν ἡ ἐμπόλεμη κατάσταση μεταξὺ τῶν βαλκανικῶν κρατῶν.

Μὲ τὰ ἄρθρα 2, 3 καὶ 4 καθορίζονταν τὰ νέα σύνορα τῆς Βουλγαρίας μὲ τὴ Ρουμανία καὶ τὴ Σερβία. Μὲ τὸ ἄρθρο 5 προβλεπόταν ἡ χάραξη τῆς ὁροθετικῆς γραμμῆς μεταξὺ Ἑλλάδος καὶ Βουλγαρίας ἀπὸ τὴν κορυφογραμμὴ τοῦ ὄρους Μπέλες, συναντοῦσε τὸ Στρυμόνα στὴ συμβολὴ μὲ τὸ Μπίστριτσα, κατευθυνόταν μέσῳ τοῦ ὑψώματος Περίβλεπτο – ὕψωμα Πλάκες καὶ τοῦ ὄρους Κουσλᾶρ στὶς ἐκβολὲς τοῦ Νέστου ποταμοῦ. Δηλαδὴ περιέρχονταν στὴ Βουλγαρία ἡ Δυτικὴ Θράκη καὶ ἡ περιοχὴ Μελένικο καὶ Νευροκόπι, ἐνῷ ὁ ὑπόλοιπος χῶρος ποὺ εἶχε ἀπελευθερωθεῖ ἀπὸ τὸν ἑλληνικὸ στρατὸ παρέμενε τελικὰ στὴν Ἑλλάδα.